كوكاكولا

آیا میدانید این لغت از كجا آمده و با خودش چه به همراه میآورد؟

۱۲۰ سال پیش، وقتی دكتر جان پمبرتون در آزمایشگاه كوچكش در آتلانتا با تركیب چند ماده، معجون جدیدی را اختراع كرد و آن را به نام كوكاكولا به دنیا معرفی نمود، هیچ گاه فكر نمیكرد كه این نوشیدنی و انواع مشابه آن روزی چنان مرزهای دنیا را درنوردد كه در هر گوشه ای از جهان، جزء ثابتی از سفره غذا باشد.

با گذشت بیش از یك قرن از مصرف كولاها و مشخص شدن بسیاری از آثار سوء مصرف مداوم نوشابه ها، هنوز هم انواع كولاها پرطرفدارترین نوشیدنی در سراسر دنیا به شمار میروند و كنار گذاشتن آنها از وعده های غذایی به نظر غیرممكن میرسد. این در حالی است كه با ورود و عرضه انواع نوشابه های رژیمی و بدون قند، معدود افرادی هم كه از ترس جانشان از خیر مصرف نوشابه گذشته بودند، دوباره به سمت این نوشیدنی جادویی جذب شده اند.

مطمئناً شما هم در اینكه مصرف انواع كولاها عوارض سوئی بر بدن دارد، شكی ندارید ولی اغلب، این طعم مطبوع نوشابه است كه بر ترس از بروز عوارض غلبه میكند. این مطلب هم قصد ندارد شما را به طور كلی از چنین لذتی(!) محروم كند، ولی اگر شما جزو افرادی هستید كه به طور مداوم نوشابه مصرف میكنید، بد نیست با چند تحقیق كاملاً علمی در مورد مصرف مداوم و طولانی مدت نوشابه آشنا شوید.

كولا در اصطلاح به گروهی از نوشابههای گازدار فاقد الكل گفته میشود كه اغلب دارای دی اكسید كربن (گازكربنیك)، كارامل، كافئین، شكر و... هستند. واژه «كولا» از نام گیاه كولا گرفته شده است. دانه این گیاه كه در غرب آفریقا میروید، در نوشابه های اولیه به عنوان منبع كافئین به كار میرفت.

اولین نوشیدنی با طعم كولا در سال۱۸۸۱ ساخته شد ولی واژه كولا به دنبال اختراع كوكاكولا در ۸ می۱۸۸۶ توسط دكتر جانز پمبرتون وارد لغات روزمره شد. كوكاكولا در اولین سال تولید روزانه تنها ۹ بطری نوشابه میفروخت ولی به تدریج گسترش پیدا كرد تا اینكه در سال ۱۸۹۵ اولین كارخانه كوكاكولا در دالاس واقع در تگزاس آمریكا به بهره برداری رسید. از آن پس، انواع دیگر كولا مانند پپسی كولا و... تولید و وارد بازار مصرف شدند.

دی اكسید كربن+ اسید+ شكر

در ساخت نوشابه از مواد مختلفی استفاده میشود كه خوردن آنها به صورت جداگانه كمی وحشتناك به نظر میرسد! از جمله مهمترین مواد تشكیل دهنده نوشابه به موارد زیر میتوان اشاره كرد:

▪ دی اكسید كربن: احتمالاً نام آب گازدار را روی بطری های نوشابه دیده اید. این گازی كه از آن نام برده میشود، اغلب دی اكسید كربن(همان گاز كربنیك خودمان) است كه با فشار وارد بطری میشود و وقتی در بطری را باز میكنید، فشار برداشته میشود و به صورت حباب خارج میشود.

▪ شكر: اغلب نوشابه ها به كمك شكر یا شیره ذرت شیرین میشوند ولی استفاده از شیرین كننده های مصنوعی از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. اولین دسته از این شیرین كننده ها ساخارین بود كه بعدها در سال ۱۹۷۰ بعد از اینكه اثبات شد، سرطانزا است، مصرف آن ممنوع شد و آسپارتام و...جای آنرا گرفت. البته بحث و بررسی در مورد فواید و خطرات شیرین كننده های مصنوعی همچنان ادامه دارد.

▪ اسید: معروفترین اسیدهای به كار رفته در نوشابه اسید سیتریك و اسید فسفریك هستند. مزه تیزی كه به دنبال نوشیدن كولا احساس میكنید، ناشی از همین اسیدها است.

▪ كافئین: این ماده که در بسیاری از نوشابه ها وجود دارد، به عنوان یك عامل محرك روی قلب و سیستم اعصاب مركزی اثر میگذارد و باعث افزایش تمركز و هوشیاری میشود. كافئین به طور موقت فشار خون را بالا میبرد ولی در مورد اثرات درازمدت آن روی فشار خون هنوز یافته قابل استنادی وجود ندارد. اضطراب، احساس ناراحتی در شكم، اختلال خواب و...از سایر عوارض كافئین هستند.

از دیگر عوارض مهم كافئین ایجاد وابستگی است، به طوری كه بیش از ۵۰ درصد كسانی كه به طور مرتب كافئین مصرف میكنند، در صورت عدم مصرف آن دچار سردرد میشوند. سایر عوارضی كه در اثر محرومیت از كافئین ناشی میشوند عبارتند از: احساس خستگی، كاهش انرژی، كاهش تمركز و هوشیاری، تغییرات خلق و... با توجه به موارد فوق، پزشكان اصرار دارند كه افراد دچار پرفشاری خون، خانمهای باردار و كودكان تا حد امكان مصرف كافئین را كاهش دهند. به هر حال، كافئین خود مقوله مفصلی است كه باید جداگانه به آن پرداخته شود.

- در كنار این مواد اصلی، از مواد رنگی مانند رنگ كارامل، طعم دهنده ها و نیز نگهدارنده ها هم در تولید نوشابه استفاده میشود. البته بگذریم از اینكه بعضی از انواع نوشابه ها حاوی مواد غیرمجاز سرطانزایی نظیر بنزن هستند كه چون وجود این مواد غیر مجاز است، حتماً مسئولین امر به آن توجه كافی دارند. بهتر است این را هم بدانید كه نوشابه ها دارای مقادیر جزئی و یا فاقد ویتامینها، مواد معدنی، فیبر، پروتئین و سایر مواد مغذی ضروری هستند.

● فشارتان را بالا میبرد

بسیاری از نوشابه ها دارای مقادیر قابل توجهی كافئین در تركیبات خود هستند (به طور متوسط ۴۳ تا ۶۵ میلی گرم در یك فنجان) و همین مسئله بدگمانیها درباره اثرات مصرف نوشابه بر ایجاد پرفشاری خون را افزایش داده است.

زیرا از مدتها پیش معلوم شده بود كه یك فنجان قهوه كه البته بیشتر از مقدار مشابه كولا دارای كافئین است، به طور موقت فشار خون را بالا میبرد ولی اینكه مصرف مرتب نوشیدنیهای حاوی كافئین باعث افزایش مزمن و دائمی فشار خون میشود مورد سؤال بود. برای پاسخ به این پرسش تحقیقات متعددی انجام شد كه یكی از جالبترین آنها در شماره نوامبر ۲۰۰۵ نشریه معتبر انجمن پزشكی آمریكا(jama) به چاپ رسید.

در این پژوهش، محققان دانشگاه هاروارد، ارتباط بین رژیم غذایی ۱۵۵هزار خانم را با ابتلای آنها به پرفشاری خون طی یك دوره ۱۲ ساله بررسی كردند. نتیجه بدست آمده بسیار جالب بود. آنها دریافتند كه مصرف مرتب قهوه تاثیری بر ایجاد پر فشاری خون ندارد ولی مصرف چای (كه دارای ۱۵ تا ۷۵ میلی گرم كافئین در یك فنجان است) به مقدار اندكی فشارخون را افزایش میدهد. اما نكته جالب مربوط به كولا بود.

آنها متوجه شدند در خانمهایی كه روزانه یك بطری یا بیشتر كولا مصرف میكردند، خطر ابتلا به پر فشاری خون بین ۱۶ تا ۴۴ درصد افزایش داشت و البته در این میان فرقی بین نوشابه های معمولی و نوشابه های رژیمی دیده نشد. با توجه به این تفاصیل انگشت اتهام از كافئین به سمت دیگری گرفته شد. دانشمندان حدس میزنند كه احتمالاً تركیبات دیگری (ازجمله رنگهای كارامل) که طی فرآیند تولید نوشابه دخالت دارند، در ایجاد پرفشاری خون نقش دارند.

● استخوانها را پوك میكند

تحقیقات اخیر ثابت میكند كه مصرف كولا خطر ابتلا به پوكی استخوان را افزایش میدهد. بر پایه تحقیقاتی كه نتیجه آن در شماره اكتبر۲۰۰۶ نشریه انجمن تغذیه بالینی آمریكا به چاپ رسیده است، بین میزان مصرف نوشابه و كاهش تراكم استخوان (یعنی همان پوكی استخوان) ارتباط مستقیمی وجود دارد.

در این پژوهش، محققان تراكم استخوان را در نواحی مختلفی از استخوانهای لگن و ستون فقرات ۲۵۰۰ خانم مورد ارزیابی قرار دادند و متوجه شدند كه صرفنظر از مسائلی همچون سن، یائسگی، میزان مصرف كلسیم و ویتامینD، مصرف سیگار و... مصرف كولا به تنهایی تراكم استخوان در خانمها را ۴ درصد كاهش میدهد. در این مطالعه هم تفاوتی بین نوشابه های رژیمی و غیررژیمی دیده نشد ولی معلوم شد نوشابه های فاقد كافئین، خطر كمتری دارند.

با توجه به این یافته ها دانشمندان دو عامل را در ایجاد پوكی استخوان در مصرف كنندگان نوشابه دخیل میدانند: یكی كافئین و دیگری اسید فسفریك. به گفته دانشمندان، كافئین باعث تداخل در جذب كلسیم توسط بدن میشود و اسید فسفریك (یا فسفات) كه میتوانید نام آنرا روی بسیاری از بطریهای نوشابه ببینید، وقتی وارد بدن میشود باعث خروج كلسیم از استخوان و در نتیجه پوكی استخوان میشود.

البته یك خبر خوب هم برای آقایان وجود دارد و آن اینكه در این مطالعه، رابطه ای بین مصرف كولا و پوكی استخوان در آقایان دیده نشد! بنابراین به طور خاص به خانمها توصیه میكنیم در مصرف نوشابه یك تجدیدنظری بكنند!

● بی دندان میشوید

اكثریت قریب به اتفاق نوشابه ها دارای مقادیر فراوانی كربوهیدرات (همان قند خودمان!) و اسید (بویژه اسید فسفریك) هستند كه هر دو از دشمنان شناخته شده دندانها به شمار میروند.

اسید، به دو راه میتواند باعث تخریب مینای دندان شود. یكی اینكه به طور مستقیم خورده شود (مثلا به همراه نوشابه) و دیگری اینكه توسط باكتریهای موجود در دهان كه اسید تولید میكنند، ایجاد شود و دندان را از بین ببرد. این باكتریها با مصرف قند و اثراتی كه روی آن میگذارند باعث ایجاد اسید میشوند.

حالا خودتان تصور كنید یك نوشابه مملو از اسید و قند چه تركیب فوق العاده ای برای تخریب دندانها میتواند باشد. البته توجه داشته باشید كه نوشابه های فاقد قند یا رژیمی هم برای تخریب دندان به اندازه كافی قند دارند و البته اسید آنها هم كه سر جایش است!

برای بررسی تاثیر مصرف نوشابه بر پوسیدگی دندان، پژوهشگران دانشگاه آیوا آمریکا در یک مطالعه جالب، ۵ بطری از انواع مختلف نوشابه را در نظر گرفتند و در هر بطری ۴ دندان را به مدت ۲۵ ساعت قرار دادند.

این پژوهش که نتایج آن در کنگره سالانه انجمن پژوهشگران دندان آمریکا ارائه شد، نشان داد که قرار دادن دندان به مدت ۲۵ ساعت در یک بطری کوکاکولا باعث میشود مینای دندان تا عمق ۹۲ میکرومتر (یعنی ۹۲ هزارم متر) تخریب شود. این میزان برای کوکاکولای رژیمی۶۱میکرومتر بود. البته این پژوهش اعتراض شرکتهای نوشابه سازی را به دنبال داشته که معتقدند نوشیدن نوشابه با قرار دادن دندان در نوشابه خیلی فرق دارد!

به هرحال با توجه به اینکه کمتر کسی حاضر است برای حفظ دندانهایش از مصرف نوشابه صرفنظر کند، دندانپزشکان به این توصیه ها قناعت کرده اند: برای کاهش تاثیر مصرف نوشابه روی دندانها، نوشابه را همراه با غذا میل کنید؛ ترجیحاً از نی استفاده کنید؛ نوشابه را در دهانتان نگه ندارید و لااقل شبها از خیر مصرف نوشابه بگذرید.

در ضمن بهتر است بدانید که مصرف نوشابه برای دندانهای کودکان آثار سوء بسیار بیشتری دارد و اگر کودک شما به خوردن نوشابه عادت کرده، تنها و تنها خود شما مقصر هستید که این عادت را در او ایجاد کرده اید.

● قندتان بالا میرود

تقریباً تمام نوشابه ها حاوی مقادیر قابل توجهی شکر هستند که خطرات زیادی برای افراد دیابتی دارد. بنابراین اگر شما به مرض قند مبتلا هستید، توصیه میکنیم حتماً از نوشابه های فاقد قند یا دارای شیرین کننده های مصنوعی مطمئن استفاده کنید. هرچند اگر بتوانید به طورکلی از خیر مصرف نوشابه بگذرید خیلی بهتر است.

گذشته از خطری که نوشابه برای دیابتیها دارد، مطالعات مختلفی هم در مورد تاثیر مصرف نوشابه در ایجاد دیابت انجام شده است. از جمله این مطالعات، پژوهشی است که نتایج آن در سال۲۰۰۴ منتشر شد. این مطالعه که روی ۵۰ هزار زن انجام شد، نشان داد که مصرف روزانه یک بطری یا بیشتر نوشابه، خطر ابتلا به دیابت را در مقایسه با کسانی که کمتر از یک بطری در ماه نوشابه مصرف میکنند، ۸۰درصد افزایش میدهد.

● چاق میشوید

هر بطری نوشابه به طور متوسط ۲۰ قاشق چایخوری شکر دارد. مصرف این مقدار شکر باعث افزایش کالری دریافتی و در نتیجه ایجاد چاقی میشود. تحقیقات نشان داده است که مصرف ۳۵۵میلیلیتر نوشابه در روز خطر چاقی را در کودکان تا ۶۰ درصد افزایش میدهد و حتماً شما هم میدانید که افرادی که از کودکی چاق میشوند در آینده خیلی سختتر میتوانند خود را لاغر کنند.

در ضمن بد نیست این را هم بدانید که مصرف بیش از حد نوشابه در کنار سایر تنقلات بی ارزش مانند چیپس و پفک باعث شده که نسل جدید ایرانیان در مقایسه با قبل، ۴ سانتیمتر کوتاهتر باشند! پس اگر به فکر آینده فرزند خود هستید، مراقب باشید که چه میخورد.

● اندر فواید کولا

از بدیهای نوشابه که زیاد گفتیم، حالا کمی هم از خوبیهایش بشنوید:

۱) در بسیاری از ایالتهای آمریکا، گشتهای پلیس همواره گالنهای بزرگ کولا را به همراه دارند. اگر گفتید چرا؟ برای اینکه وقتی تصادف شد، به کمک کولا به راحتی میتوان خونها را از روی آسفالت شست!

۲) تمیز کردن توالت! شما میتوانید یک بطری نوشابه را روی چینی دستشویی خالی کنید و بعد از یک ساعت آنرا بشویید. اسید سیتریک موجود در نوشابه، تمیزی را برای شما به ارمغان میآورد!

۳) تمیز کردن رنگ سپر ماشین!

۴) تمیز کردن رسوبات اطراف ترمینالهای باطری اتومبیل!

۵) برای شل کردن پیچهای زنگ زده میتوانید کمی نوشابه روی آن بریزید و چند دقیقه صبر کنید! بس است یا باز هم بگوییم؟!

دکتر محمدعلی شهاب الدین

روزنامه همشهری